چاپ یک صنعت زیرساخت

چاپ یک صنعت زیرساخت ، در دنیای امروز و به مدد تحولات فناوری، چاپ از یک فرایند تولید اثر هنری شخص محور به فرایند مبتنی بر فناوری های سخت افزاری و نرم افزاری تبدیل شده و به نوعی یک صنعت زیرساخت (infrastructure industry) شناخته می شود و به صورت مستقیم و غیرمستقیم در توسعه و پیشرفت هر دو گروه صنایع زیرساخت نرم و سخت (Hard and Soft infrastructure industries) نقش راهبردی دارد. بدون چاپ بسیاری از صنایع امکان عرضه کالاهای خود به بازار مصرف را ندارند.

در حقیقت چاپ یک جزء جدایی ناپذیر در زنجیره تولید بسیاری از صنایع قرار گرفته تا جائیکه کارکرد هویت بخشی و اعتماد سازی برای بسیاری محصولات دارد. هیچ دارویی بدون اطلاعات چاپ شده روی آن قابل استفاده نیست و بسیاری از مصرف کنندگان به سبب اطلاعات چاپ شده روی بسته بندی محصول یا نشان های تجاری چاپ شده روی محصول اقدام به انتخاب و خرید آن می کنند. فرایندهای چاپ و بسته بندی برای برندها تولید ارزش می کنند و در فروش کالاهای ایشان نقشی اساسی دارد.

چاپ یک صنعت زیرساخت

چاپ، صنعتی مهم و اساسی برای کشورهای در حال توسعه است و نقش برجسته آن در توسعه فرهنگی و صنعتی آشکار شده است. این صنعت گردش مالی جهانی ۸۲۱ میلیارد دلاری در سال ۲۰۲۲ داشته و کشورهای ایالات متحده، چین، ژاپن، آلمان، انگلستان، فرانسه، ایتالیا، هند، برزیل و کانادا ده کشور برتر بازار صنعت چاپ از منظر گردش مالی هستند. نگاه ویژه انگلستان به چاپ تا حدی است که در سال ۲۰۱۰ رتبه دوم ایجاد ارزش افزوده خالص پس از صنعت داروسازی متعلق به صنعت چاپ بوده است. در کشورهای انگلستان، ژاپن و آلمان صنعت چاپ در میان ده صنعت برتر قرار گرفته است.

چاپ به عنوان بخشی از فرایند تولید یا بسته بندی یک محصول در بسیاری از صنایع از جمله صنایع غذایی، بهداشتی، دارویی، آرایشی، نشر، تبلیغات، نساجی، رسانه، بانکداری، بیمه، مخابرات، الکترونیک و غیره نفوذ کرده و توسعه این صنایع در گرو حضور و توسعه صنعت چاپ است. نقش این صنعت به واسطه ارتباط تنگاتنگ با بسته بندی انواع کالا در توسعه صادرات کالاهای غیر فله ای نقش بسزایی یافته و به عنوان یک عامل کلیدی در موفقیت هر کشور برای صادرات محصولات تولیدی یا سایر محصولات فله ای وارداتی از کشورهای دیگر و بسته بندی و صادرات مجدد آنها مطرح می گردد.

حجم عمده تجارت جهانی صنعت چاپ در اروپا و آمریکا متمرکز شده است. لیکن با رشد سرسام آور اقتصاد چین و هند سهم آسیا روز به روز در حال افزایش است. توسعه موزون و هدفمند صنعت چاپ در اقتصاد این کشورها علاوه بر موفقیت در بازارهای نشر به عنوان زیر ساخت صنعت بسته بندی منجر به موفقیت محصولات صادراتی آنها در بازارهانی جهانی هم شده است. به بیان دیگر ارتقای کمی و کیفی صنعت چاپ و بسته بندی منجر به موفقیت برندهای صادراتی آنها در بازارهای جهانی گردیده است.

چاپ یک صنعت زیرساخت ،  راه اندازی و حمایت رشته های دانشگاهی مرتبط با صنعت چاپ، تقویت هنرستان های چاپ، تدوین دوره های آموزشی کاربردی و مهارتی حضوری و آنلاین، ترجمه و تالیف کتب تخصصی، سفارش و حمایت از طرح های پژوهشی و تدوین نظامنامه رتبه بندی مهارتی کارگران اولین اقدام در راستای ارتقای دانش نرم افزاری دست اندرکاران است.

صنعت چاپ ایران در مرحله پایانی گذر از اتخاذ رویه ها و رویکرد سنتی به مدرن است. طولانی شدن این مدت هزینه بسیار برای سرمایه گذاران بزرگ و همه مصرف کنندگان محصولات چاپی داشته است. این مرحله پایانی صرفاً به سبب تحریم ها و عدم امکان تعامل آسان با دنیای خارج از مرزهای ایران به دراز کشیده شده است.

عملاً دسترسی به ۵۰ درصد فناوری های روز اروپایی، آمریکایی و ژاپنی در این صنعت به سبب مالکیت تمام یا بخشی از این شرکتها توسط اشخاص آمریکایی برای شرکت های ایرانی غیرممکن شده و از سویی امکان خرید اعتباری و دریافت وام های بانکی طویل المدت خارجی و داخلی برای خرید این ماشین آلات گرانقیمت که امری رایج در جهان است هم برای سرمایه گذاران ایرانی محال است.

این دو رویداد تلخ امکان تجهیز به بخشی از بهترین و مقرون به صرفه ترین فناوری های تولید به ویژه ماشین آلات چاپ دیجیتال توسط شرکت های ایرانی را سلب نموده است. آغوش بازارهای صادراتی پرسود جهان هم بر روی محصولات چاپی تولیدی در ایران گشوده نیست و بایستی به بازارهای منطقه ای نظیر عراق و افغانستان بسنده کنند.

در میانه مشکلات ریز و درشت ناشی از تورم، کاهش قدرت خرید مردم و بالتبع کاهش تیراژ تولیدات چاپی، تحریم ها و نوسان مکرر نرخ ارز در صنعتی که بیش از ۹۰ درصد وابستگی به واردات دارد، طبیعی است که واحدهای کوچک به تدریج و در صورت عدم توانایی در ادغام و هم افزایی و ناتوانی در تطبیق با شرایط جدید حذف شوند یا اینکه بعضاً در غیاب نظارت و وجدان کاری روی به تولید محصولات چاپی تقلبی آورند. موضوعی که در غیاب نمایندگی های رسمی برندهای خارجی در ایران به معضلی قابل توجه تبدیل شده است.

البته در این زمینه نباید از نقش غیرسازنده واحدهای چاپ منتفع از بودجه عمومی غافل شد. واحدهایی که ابتدا به بهانه رفع نیازهای سازمان خود اقدام به راه اندازی چاپخانه با صرف هزینه های سنگین از بودجه بیت المال می نمایند و سپس در کسوت یک چاپخانه دولتی و شبه دولتی روی به جذب سفارشات چاپی غیر مرتبط و سهم بخش خصوصی می آورند.

همه گیری کوید ۱۹ نیز همانند بسیاری از صنایع، واحدهای صنعت چاپ را نیز تحت تاثیر قرار داد و منجر به تعطیلی برخی واحدها شد. البته واحدهای چاپ بسته بندی از معدود مشاغلی بودند که در اوج همه گیری کرونا به فعالیت خود ادامه دادند و اجازه ندادند صنایع مهم غذایی، لبنی و دارویی و پزشکی بواسطه فقدان متریال های بسته بندی متوقف شوند.

سخن آخر

حقیقت این است که عمده فشارها در طول چهار دهه گذشته در صنعت چاپ بر دوش چاپخانه های بخش خصوصی بوده و علی رغم همه ناملایمات در برهه های زمانی مختلف این تلاشگران تمام همت خود را برای رفع نیازهای داخلی و قطع وابستگی به واردات محصولات چاپی به کار بسته اند. یازدهم شهریور فرصت مغتنمی است که ضمن ارج نهادن به خدمات همه دست اندرکاران صنعت چاپ، از یکایک مدیران، کارمندان و کارگران فعال در این عرصه قدردانی گردد.

دغدغه های دست اندرکاران و اولویت های توسعه صنعت چاپ از جهات مختلف در ایران بسیار متفاوت از کشورهای در حال توسعه است. محدودیت های ریز و درشت، باعث شده سرمایه گذاران ایرانی در این صنعت از همتایان منطقه ای خود عقب بمانند. مهمی که اگر مورد توجه جدی متولیان دولتی و نهادهای صنفی قرار نگیرد در کوتاه مدت آثار زیانباری را از خود بر جای خواهد گذاشت.